Mokum

Iedereen in Nederland weet wat Mokum betekent: het is een bekende bijnaam voor Amsterdam. Velen weten ook dat het iets te maken heeft met de Joodse geschiedenis van de stad — dat het uit het Jiddisch of Hebreeuws komt — en dat klopt. "Mokum" is afgeleid van het Hebreeuwse woord Makom (מקום), dat ‘plaats’ of ‘plek’ betekent, maar in de Heilige Taal ook veel meer kan aanduiden: ruimte, bestemming, aanwezigheid.

​In de Kabbala en het Chassidisme, die zich verdiepen in de 
spirituele kracht van woorden in de Heilige Taal, heeft Makom 
een veel diepere betekenis dan slechts een geografische 
locatie. In de Thora verschijnt het woord 127 keer, en in de 
volledige Tenach (het Hebreeuwse Bijbelcanon) maar liefst  379 keer. 
De eerste keer dat Makom genoemd wordt, is in Genesis  1:9, 
waar God het water bijeenbrengt naar één plaats (Makom 
echad), zodat het droge land zichtbaar wordt. Het is dus de 
plaats waar water zich verzamelt, die de onthulling van het  vaste land mogelijk maakt — een fascinerend voorbeeld van  hoe beperking of samentrekking (Tzimtzum) ruimte schept  voor onthulling.  
​
Vanuit deze eerste verschijning groeit de betekenis  van Makom uit tot een aanduiding van een heilige ruimte, een 
bestemming, en zelfs een van de namen van God zelf.
In Talmoedische en mystieke literatuur wordt God regelmatig  aangeduid als HaMakom – “de Plaats” – alsof te zeggen:
God is de ruimte waarin alles bestaat. Niet alleen een  aanwezige in de wereld, maar de ruimte die het bestaan  überhaupt mogelijk maakt. 

​Dat betekent ook: Makom is niet altijd zichtbaar. Het is dichtbij, maar vraagt een innerlijke beweging om herkend te worden. In de context van de uittocht uit Egypte wordt steeds van plaats naar plaats gereisd — elk kampement heeft een naam en draagt een innerlijke betekenis. Die namen weerspiegelen gemoedstoestanden, beproevingen en transformaties in de ziel van de mens. Zo wordt de tocht een reis door innerlijke plekken. Makom als bestemming is altijd net voorbij het bereik van gewone waarneming, net buiten het vertrouwde terrein van de comfortzone. Maar pas als je weet dat het bestaat, kun je beginnen het te vinden. 
​
​De kabbalistische studie van Makom raakt aan fundamentele vragen over aanwezigheid, bestemming, vorm en potentie. De chassidische benadering brengt die inzichten tot leven: Makom is de plek waar de goddelijke aanwezigheid voelbaar is, tastbaar in ervaring, geladen met de mogelijkheid tot vernieuwing en vrijheid. Het is ook de plek waar verborgen goedheid  en innerlijk potentieel zich kunnen openbaren — een ruimte waar je dichterbij komt, tot jezelf én tot de Bron.  
​
In die geest kreeg Amsterdam, vanaf de 17e eeuw, de bijnaam Mokum van de Joodse gemeenschap. In een tijd waarin Joden in grote delen van Europa vervolgd of buitengesloten werden, bood Amsterdam relatieve vrijheid, veiligheid en ruimte om te leven, te denken, te werken en te geloven. Voor velen voelde het als een Makom: een plek waar iets van het goddelijke kon doorwerken in het menselijke. 

J.