Versnelling, tijdsperceptie en Kefitsat Haderech: een kabbalistisch perspectief

Tijdens een recente open les begon ik met een simpele vraag aan de deelnemers: “Heb je het gevoel dat alles in de wereld  in een soort versnelling is gekomen?” De reacties waren verrassend eensgezind: ja, velen ervaren dat tijd steeds  sneller lijkt te gaan. Voor je het weet is de week alweer voorbij, alsof dagen door je vingers glippen zonder grip.  

​​Er zijn uiteraard veel verklaringen mogelijk voor dit fenomeen*. Een belangrijke ligt in de enorme hoeveelheid informatie die  we vandaag de dag verwerken. Waar nieuws vroeger vooral via de krant, radio of televisie tot ons kwam, is informatie nu  beschikbaar via talloze digitale kanalen. Iedereen die iets te zeggen heeft – of denkt te moeten zeggen – kan het direct  delen. Het resultaat is een constante, razendsnelle doorstroom van beelden, berichten, updates en nieuws uit alle hoeken  van de wereld. Iets wat in een verre tijdzone gebeurt, is binnen enkele seconden wereldwijd bekend. De vraag die hierbij  rijst is: hoe kan een mens met zoveel informatie omgaan? Is er een grens aan wat wij kunnen ontvangen en verwerken? 

Tegelijkertijd speelt zich iets subtieler af: onze waarneming  van tijd zelf lijkt te verschuiven. Een kleine anekdote: vlak  voor ik een les of presentatie geef, voelt een enkele minuut  soms als een veel langere tijdspanne. Alsof de klok  langzamer gaat – of ik sneller. Het lijkt alsof ik in die korte  tijd veel meer informatie, spanning, voorbereiding en  innerlijke activiteit ervaar dan in een gewone minuut. 
Er is sprake van een duidelijke verschuiving in  tijdsperceptie. In de Kabbala bestaat er een term voor dit 
soort verschuiving: Kefitsat Haderech – letterlijk: “het  overslaan  van de weg” of “wegverkorting”. 
In de klassieke bronnen wordt dit begrip gebruikt om  wonderbaarlijke  gebeurtenissen te beschrijven waarbij  afstanden in ruimte (en soms tijd) op onverklaarbare wijze  worden overbrugd. De Talmoed noemt voorbeelden als  Eliezer, de dienaar van Abraham, die in één dag van Israël  naar Aram-Naharaïm reisde; of Jakob, die na zijn droom  over de ladder op wonderlijke wijze terugkeerde naar de  plaats van gebed van zijn voorouders. In chassidische  verhalen duikt Kefitsat Haderech vaak op bij de Baäl Sjem  Tov, wiens koets soms als een pijl voortvloog – niet door  snelheid, maar door een andere ervaring van tijd en ruimte.

* Opmerking: Ook in de wetenschap zijn er verklaringen voor het gevoel dat tijd sneller lijkt te gaan. 
Psychologen wijzen op factoren als informatie-  overbelasting,  multitasking en afnemende nieuwheid van  ervaringen.  

Sociologen, zoals Hartmut Rosa, spreken van ‘sociale  versnelling’ – een steeds sneller wordend  levenstempo  door technologie en communicatie. 
​
Daarnaast  laat onderzoek zien dat onze emotionele staat  invloed heeft op tijdsbeleving: stress en drukte versnellen  het gevoel van tijd, terwijl verveling het vertraagt. 

​Maar buiten het wonderbaarlijke en legendarische aspect, biedt Kefitsat Haderech ook een metafoor voor iets diepers: een  verandering in bewustzijn. In de Kabbala wordt namelijk gesteld dat wie de hogere, spirituele werelden wil waarnemen –  werelden die niet onderworpen zijn aan fysieke wetten van tijd en ruimte – een andere waarnemingsmethode moet  ontwikkelen. In plaats van tijd te zien als lineaire opeenvolging van seconden, minuten en uren, stelt de Kabbala een  bewustzijn voor dat gericht is op oorzaak en gevolg – ofwel: op processen. 
Als tijdsperceptie plaatsmaakt voor procesperceptie, kunnen we zeggen dat tijdseenheden veranderen in stappen of  schakels van ontwikkeling. Niet: “hoeveel tijd kost iets?”, maar: “welke fase bevindt zich tussen oorzaak en gevolg?” 
Wanneer ik terugdenk aan mijn eigen ervaring voor een les – de manier waarop één minuut zich uitrekt in intensiteit en  activiteit – kan ik me afvragen: was dat een vorm van Kefitsat Haderech? Niet in fysieke zin, maar in het besef dat mijn  bewustzijn van tijd tijdelijk werd vervangen door bewustzijn van proces. Is het mogelijk dat wat mensen tegenwoordig  ervaren als versnelling, in feite een verschuiving is van tijdsperceptie naar procesbesef? 
Misschien, in plaats van dat we 'teveel informatie' verwerken, ontwikkelen we manieren om met die overvloed om te gaan.  Door van lineaire tijd over te stappen naar cyclisch of oorzakelijk denken. Door te leven in processen in plaats van in  kloktijd. Dit zou niet alleen een verklaring zijn voor het gevoel van versnelling, maar ook een opening naar een nieuw soort  bewustzijn. Een die – zoals Kefitsat Haderech suggereert – ruimte en tijd niet afschaft, maar overstijgt.  

J.